ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

حج، شكوهمندترين ضيافتى است كه همه ساله در عالم برپا مى شود. زائران بيت الله الحرام ميهمانان خدايند كه به اشارت الهى از ميان هزاران هزار منتظر مشتاق، انتخاب و براى حضور در اين ضيافت آسمانى دعوت شده اند. «(1)» ميهمان در هر فرهنگ و تمدّنى، محترم است و بى شك در بارگاه رحمانى، گرامى تر و عزيزتر. شايد به همين دليل خداوند متعال، بهترين بندگان خود را مأمور خدمت و خدمت رسانى به زائران بيت الله الحرام كرده است «(2)» و اهل بيت طبق شواهد مسلّم تاريخى، در اين مسير همواره از ديگران پيشى گرفته اند. از همين جا مى توان حدس زد شرف خدمتگزارى در حج، مانند اصل آن، توفيقى بوده و اين ميزبان است كه خادمان و كارگزاران اين ضيافت بزرگ را انتخاب و منصوب مى كند. از اين زاويه، كسانى كه لباس خدمتگزارى حج را به تن مى كنند، همزمان به چند افتخار مفتخرند. نخست آن كه به نشانى دست مى يابند كه پيش تر از آنان، خداوند به سينه حضرت ابراهيم خليل الرحمن، اوصيا و اولياى الهى زده است. دوم، توفيق زيارت و ميهمانى خدا را مى يابند (نُورٌ عَلى نُورٍ).

ص: 8

يكى از ارزشمندترين مصاديق خدمت رسانى، فعاليت هاى فرهنگى و ارشادى در موسم حج است كه زمينه تحول و رشد و تولد معنوى دوباره زائران بيت الله الحرام را فراهم مى سازد. به يقين مى توان گفت، حقيقت همه خدمات و برنامه ريزى هاى خرد و كلان، مقدمه چنين رويكرد و تحولى است.

با توجه به آنچه گذشت و با عنايت به لزوم تشريك مساعى روحانيون، مديران و عوامل و زائران فرهنگى و فرهيخته كاروان ها، در فراهم آورى زمينه هاى لازم جهت بهره ورى مطلوب و بهينه زائران از فضاى معنوى و عرفانى حج، بعثه مقام معظم رهبرى با توجه به نتايج و دستاوردهاى بزرگ و مباركى كه در سال هاى پيشين از فعاليت چشمگير شوراهاى فرهنگى كاروان ها به دست آمد، اقدام به راه اندازى و تشكيل شوراهاى فرهنگى كاروان ها نموده و برنامه ريزان و سياستگذاران حج و زيارت را بر آن داشت تا تقويت و توسعه شوراهاى فرهنگى را به عنوان يكى از محورهاى اصلى فعاليت هاى فرهنگى موسم حج در دستور كار خود قرار دهند.

بر همين اساس فعاليت هاى شوراهاى فرهنگى كاروان ها، همه ساله مورد عنايت ويژه نماينده محترم ولى فقيه و رياست محترم سازمان حج و زيارت قرار گرفته و جايگاهى ويژه را در منظومه بزرگ فرهنگى حج به خود اختصاص داده است.

دراين راستا و به منظور تقويت، گسترش و توسعه نظام مند شوراهاى فرهنگى،" دفترشوراهاى فرهنگى" با اشراف و هدايت معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبرى تشكيل و وظيفه آن برنامه ريزى، نظارت و ارتباط مستمر با شوراهاى فرهنگى در ايران و موسم حج تمتع است.

نوشتار حاضر، دفترچه راهنماى شوراهاى فرهنگى كاروان ها درحج 1387 مى باشد. اميد است با توجه به انگيزه هاى خالصانه و بى شائبه روحانيون، مديران و ساير كارگزاران متعهد كاروان ها، شاهد شكوفايى هر چه بيشتر فعاليت هاى

ص: 9

فرهنگى و بهره گيرى حداكثرى از ظرفيت معنوى حج در سال جارى باشيم. شوراهاى فرهنگى كاروان ها براى طرح هرگونه سؤال و ارائه پيشنهادها و نظريات خود مى توانند در طول هفته، در ساعات ادارى از طريق شماره تلفن هاى با اين دفتر ارتباط برقرار نمايند.

ص: 10

ص: 11

8- شناسايى و معرفى زائران موفق كاروان.

9- نظارت بر رفتار اجتماعى زائران و ارائه رهنمودها و آموزش هاى لازم به آنان.

10- ساماندهى تبليغات داخلى كاروان و بررسى محتوايى و نظارت بر انجام آن.

11- كاروان هايى كه فاقد معين يا معينه مى باشند، اعضاء شوراها با عضويت زائران فرهنگى كاروان تا سقف 7 نفر تكميل مى گردد.

12- بررسى آسيب ها و نيازهاى فرهنگى كاروان و انتقال آن به بعثه مقام معظم رهبرى به همراه راه حل هاى مؤثر.

شرح وظايف و اختيارات رئيس شوراى فرهنگى

1- انتخاب اعضاى گروه ارشاد كاروان با همكارى مدير كاروان

2- اداره جلسات شوراى فرهنگى كاروان

3- تعيين دستور جلسات شوراى فرهنگى

4- نظارت مستمر و اتخاذ تدابير لازم جهت حسن اجراى مصوبات شورا و مصوبات ابلاغى

5- ارتباط و هماهنگى مستمر با معاونت آموزش و پژوهش در ايران، مدينه و مكّه.

6- تأييد و ارسال گزارش هاى عملكرد شورا قبل از موسم، در موسم و پس از آن، همچنين تأييد و ارسال

ارزيابى هاى انجام شده.

شرح وظايف و اختيارات دبير شوراى فرهنگى كاروان

1- معرفى اعضاى گروه ارشاد كاروان به معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظّم رهبرى (پس از تأييد رييس

شوراى فرهنگى كاروان)

2- تدارك مقدمات برگزارى مطلوب و مستمر جلسات شوراى فرهنگى پيش از موسم و در موسم.

ص: 12

3- تهيّه و تنظيم صورتجلسات و مصوبات شورا و ثبت و نگهدارى مطلوب آن

4- پيگيرى هاى اجرايى جهت اجراى بموقع و مطلوب مصوبات شورا

5- تهيّه و تنظيم گزارش عملكرد شورا و ارسال آن به معاونت آموزش و پژوهش، پس از تأييد رييس شوراى فرهنگى كاروان.

6- ارتباط و تعامل مستمر با دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها در ايران و مكّه و مدينه

تذكر: مسئوليت اجراى برنامه هاى فرهنگى كاروان مشتركاً برعهده رئيس و دبير شورا مى باشد كه از طريق شورا و با تعيين مسئول پيگيرى براى هريك از برنامه ها انجام مى شود.

نحوه تشكيل و اداره جلسات شورا

1- جلسات شورا با اكثريت اعضا رسميت پيدا مى كند.

2- اداره جلسه به عهده روحانى محترم كاروان است.

3- مدير كاروان، دبيرى شورا را برعهده خواهد داشت.

4- تصميم گيرى جلسات و مصوبات آن با اكثريت نسبى رأى حاضرين معتبر است.

5- جلسات شورا در موسم حج هر هفته يكبار و در ايران، سه بار تشكيل مى شود.

6- تصميم گيرى ها و مصوبات شورا فقط مربوط به همان كاروان و محل استقرار آنان مى باشد.

ص: 13

ص: 14

ضرورت ها و كاركردهاى گروه ارشاد

انقلاب و نظام مقدس جمهورى اسلامى، اهداف بزرگى را براى حج و حج گزاران تعيين و تبيين كرده است:

1- انجام حج صحيح و مقبول توسط حجاج.

2- ايجاد تحول روحى و اخلاقى در حاجيان.

3- معرفى مكتب اهل بيت و نظام جمهورى اسلامى ايران به ديگران.

4- فراهم نمودن زمينه هرچه بيشتر اخوت دينى و وحدت اسلامى.

رسيدن به اين اهداف، با توجه به محدوديت امكانات، جز با اتكا به نيروهاى مؤمن و عاشق خدمت به اسلام عزيز و نظام جمهورى اسلامى ايران ميسّر نخواهد شد.

با توجه به مقدمات پيشين و اهداف فوق، همه ساله از ميان زائران هر كاروان عدّه اى از خواهران و برادران براى انجام مسؤوليت دينى و شرعى امر به معروف و نهى ازمنكر و ارشاد ديگر زائران، ونيز برنامه ريزى ها و فعاليت هاى فرهنگى كاروان انتخاب مى شوند تا ضمن پيشگيرى از امورى كه در آن محيط به شيعه و تشيع لطمه وارد مى كند، با برگزارى برنامه هاى مؤثر دينى و فرهنگى، دين خود را به ائمه معصومين ادا نموده، ديگر مسلمانان را به مكتب اهل بيت علاقه مند و اميدوار سازند.

ص: 15

نحوه و شرايط انتخاب اعضاى گروه ارشاد

1- اعضاى گروه ارشاد كاروان ها، از ميان واجدين شرايط توسط مدير كاروان معرفى و جهت بررسى و تأييد

نهايى به روحانى كاروان پيشنهاد مى شود.

2- تعداد اعضاى گروه ارشاد، يك نفر به ازاى هر ده زائر است كه حداقل از آنان از بانوان زائر مى باشند.

3- شرايط لازم براى عضويت در گروه ارشاد بدين شرح است:

3/ 1. توان جسمانى.

3/ 2. آشنايى نسبى با احكام و معارف اسلامى

3/ 3. رعايت شؤون دينى و اسلامى (بويژه حجاب در خانم ها)

3/ 4. مقبوليت نسبى در كاروان

4- اولويت هاى مورد نظر براى انتخاب اعضاى گروه ارشاد نيز بدين شرح است:

4/ 1. تحصيلات ليسانس به بالا.

4/ 2. وابستگى به خانواده شهدا.

4/ 3. جانبازى و حضور در جبهه هاى حق عليه باطل.

4/ 4. طلاب و روحانيون حوزه علميه.

4/ 5. آشنايى با يكى از امور هنرى (خطاطى، نقاشى، عكاسى و ...)

5- پس از تأييد اعضاى گروه ارشاد توسط روحانى كاروان، اسامى و مشخصات اعضاى گروه توسط دبير شورا

ص: 16

در فرم پيوست مندرج و در تاريخ مقرر به ستاد مركزى شوراها ارسال مى شود:

6- گروه هاى ارشاد، جلسات خود را در ايران و موسم حج، با حضور روحانى و مدير تشكيل داده و زير نظر آنان

فعاليت مى كنند.

7- تعداد جلسات گروه ارشاد در ايران، حداقل هر ماه يكبار و در موسم حج حداقل 1 جلسه در هفته مى باشد.

8- اعضاى گروه ارشاد، در اولين جلسه، يك نفر را از ميان خود به عنوان دبير گروه و رابط با معاونت آموزش و

پژوهش بعثه مقام معظم رهبرى، انتخاب و به رئيس و دبير شوراى فرهنگى معرفى مى كنند.

وظايف و مأموريت هاى گروه ارشاد

1. تشريك مساعى و حضور فعال و موثر در اجرا و برگزارى مراسم وفعاليت هاى فرهنگى كاروان

2. جمع آورى و بررسى پيشنهادات و انتقادات زائران جهت ارائه به شوراى فرهنگى كاروان

3. تعامل و ارتباط مستمر با معاونت آموزش و پژوهش بعثه، از طريق دبير و رابط گروه

4. نظارت بر رفتار اجتماعى زائران و اتخاذ تدابير مناسب براى ارشاد و راهنمايى آنان در طول سفر.

5. كمك به افراد نيازمند و ناتوان در انجام مناسك، زير نظر روحانى كاروان (به ويژه در زمان احرام، ميقات ها و ايام تشريق).

6. همكارى با شوراى فرهنگى كاروان در اجراى مصوبات

ص: 17

7. برنامه ريزى و اتخاذ تدابير لازم جهت استمرار تشكيل جلسات كاروان در ايران پس از بازگشت از حج

8. پيگيرى و اجراى امور محوله و ارجاعى از سوى ستاد مركزى شوراها در بعثه مقام معظم رهبرى

وظايف رابط و دبير گروه ارشاد

1- تدارك زمينه هاى لازم جهت برگزارى منظم و مطلوب جلسات گروه ارشاد در ايران و موسم حج، زير نظر

روحانى و مدير كاروان.

2- ثبت و نگارش صورتجلسات گروه ارشاد

3- پيگيرى و اجراى مصوبات گروه ارشاد با همكارى اعضاى گروه و ساير زائران

4- تهيه و تدوين گزارش عملكرد وفعاليت هاى گروه ارشاد، جهت ارائه به شوراى فرهنگى كاروان

تبصره: گزارش هاى مهم، لازم است در همان روز به شوراى فرهنگى كاروان يا بعثه داده شود.

5- توزيع، تكميل و جمع آورى پاسخنامه هاى مربوط به نظر سنجى از زائران و ارسال آن به واحد مربوطه در بعثه

مقام معظم رهبرى.

ص: 18

ص: 19

ص: 20

5- فرمى ويژه گزارش كار شوراهاى فرهنگى و گروه ارشاد تهيه و به ضميمه اين دفترچه ارائه مى شود. اين فرم نيز مى بايست توسط منشى جلسات تكميل شده و به تأييد رئيس و دبير شوراى فرهنگى برسد، سپس در اختيار معاونت آموزش وپژوهش قرار گيرد.

6- با توجه به نام گذارى سال جارى از سوى مقام معظم رهبرى (مدظله العالى) به سال نو آورى و شكوفايى به منظور بهره گيرى ازاستعدادها، سلايق و تجارب و ابتكارات فرهنگى عموم كاروان ها، فرمى نيز به نوآورى ها و ابتكارات فرهنگى كاروان اختصاص يافته كه به پيوست ارسال مى شود.

7- مقتضى است دقيقاً به تاريخ هاى تعيين شده براى هر يك از مأموريت ها توجه شود، زيرا تأخير در زمان مقرر، به عنوان عدم تحقق برنامه، در ارزيابى ها مورد ارزيابى قرار مى گيرد.

ص: 21

ص: 22

ص: 23

بسمه تعالى

برگه مصوبات شوراى فرهنگى كاروان معاونت آموزش و پژوهش

جلسه ................ ...... دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: زمان جلسه:

نام روحانى كاروان: نام مدير كاروان: مكان:

حاضران جلسه: ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ .............

غايبان جلسه: ... ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ .............

مصوبات جلسه:

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

محل امضاى اعضاى شورا:

رئيس شورا دبير شورا ساير اعضاء:

ص: 24

بسمه تعالى

برگه مصوبات گروه ارشاد كاروان معاونت آموزش و پژوهش

جلسه ................ ...... دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: زمان جلسه:

نام روحانى كاروان: نام مدير كاروان: مكان:

حاضران جلسه: ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ .............

غايبان جلسه: ... ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ .............

مصوبات جلسه:

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ................ ...

محل امضاى اعضاى گروه ارشاد:

ص: 25

بسمه تعالى

برگه گزارش فعاليت فرهنگى معاونت آموزش و پژوهش

(ويژه شوراى فرهنگى) دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

رديف عنوان فعاليت و برنامه فرهنگى مخاطبان برنامه (عموم زائران، نخبگان، جوانان، زنان) شرح تفصيلى برنامه زمان و مكان برگزارى

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: مدينه اول: مدينه بعد:

نام روحانى كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

نام مدير كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

ص: 26

بسمه تعالى

برگه گزارش فعاليت فرهنگى معاونت آموزش و پژوهش

(ويژه گروه ارشاد) دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

رديف عنوان فعاليت و برنامه فرهنگى مخاطبان برنامه (عموم زائران، نخبگان، جوانان، زنان) شرح تفصيلى برنامه زمان و مكان برگزارى

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: مدينه اول: مدينه بعد:

نام روحانى كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

نام مدير كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

ص: 27

بسمه تعالى

برگه گزارش فعاليت فرهنگى معاونت آموزش و پژوهش

(ويژه ابتكارات و نوآورى) دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

رديف عنوان فعاليت و برنامه فرهنگى مخاطبان برنامه (عموم زائران، نخبگان، جوانان، زنان) شرح تفصيلى برنامه زمان و مكان برگزارى

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: مدينه اول: مدينه بعد:

نام روحانى كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

نام مدير كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

ص: 28

بسمه تعالى

برگه گزارش فعاليت فرهنگى معاونت آموزش و پژوهش

(ويژه مشكلات و راهكارها) دفتر شوراهاى فرهنگى كاروان ها

رديف شرح مشكل شرح راهكار پيشنهادى

شماره كاروان: نام شهرستان: تاريخ اعزام: مدينه اول: مدينه بعد:

نام روحانى كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

نام مدير كاروان: شماره تماس در ايران: محل امضاء و گواهى گزارش:

ص: 29

ص: 30

8- پيش بينى وقت فراغت برنامه ريزى شده براى تأمل، تفكر و تدبر حجاج.

9- رعايت وحدت وانسجام اسلامى و پرهيز از هرگونه رفتار تفرقه افكنانه.

10- پيش بينى امكان توسعه و تعميم دست آوردهاى معرفتى- معنوى برنامه به ديگر هموطنان.

ج- مقاطع و محورها

برنامه جامع فرهنگى حج در سه مقطع قبل، حين و بعد از سفر پيش بينى شده و در هر مقطع محورهاى كلى به عنوان جهت گيرى و هدف عملياتى پيش بينى شده است. محورها به شرح زير است:

1- قبل از سفر

1- 1- تصوير گرى معنوى: دراين محور سعى مى شود با برنامه ها و روش هاى گوناگون فضاى معنوى مكه و مدينه و اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه براى زائران ترسيم شود، بگونه اى كه اولًا با آن مكانها آشنا شده وانس بگيرند. ثانياً شوق و شور سفر افزايش يابد و خود را در آن جا حس كنند.

2- 1- آموزش: آموزش مناسك و آداب زيارت و سفر و اسرار مناسك، براى برگزارى اعمال حج و زيارت صحيح، كامل و توأم با شناخت و معرفت ضرورى است.

3- 1- اطلاع رسانى: با عنايت به شرايط متفاوت فرهنگى- سياسى و عقيدتى مكه و مدينه ضرورت دارد، حج گزاران را قبل از سفر با اين شرايط و وضعيت آشنا نموده و ضريب هشيارى آنان را در برابر رقبا و معاندين كه در صدد تفرقه و شكاف بين مسلمين هستند، بالا برد.

ص: 31

2- حين سفر

1- 2- معرفت و شناخت: زائران هم خود مشتاقند و هم اساساً نياز دارند در مورد اماكنى كه بازديد مى كنند و شخصيت هايى كه زيارت مى كنند بيشتر و بيشتر بدانند و آموخته هاى قبلى نيز به آنان يادآورى شود. فرصت سفر حج بسيار مغتنم است كه حج گزاران با تاريخ صدر اسلام، مبادى و مناسك و آيين هاى اسلامى، شخصيت پيامبر عظيم الشأن (ص) و حضرت زهرا (س) و ائمه معصومين (عليهم السلام) و بالاخره با هويت اسلامى خود آشنايى كامل پيدا كنند.

2- 2- پيروى: وظيفه پيروى از پيامبر و ائمه معصومين (عليهم السلام) اقتضاء مى كند كه با سيره عملى، سفارش ها و توصيه هاى آن بزرگواران آشنا گرديم. از اين رو محور دوم به بحث هاى مربوط به سيره و سنت پيامبران خصوصاً پيامبر گرامى اسلام (ص) حضرت زهرا (س) و ائمه طاهرين (ع) اختصاص دارد.

3- 2- ارادت و زيارت: عرض ارادت به پيشگاه پيامبران، و امامان، اولياء و صلحاء حاكى از عمق معرفتى نسبت به آنان است و سفر زيارتى هم به منظور آن صورت مى گيرد. از اين رو به طور طبيعى يك محور اساسى از برنامه هاى فرهنگى بايد معطوف به آن باشد.

4- 2- تثبيت معنوى: برنامه هايى بايد پيش بينى شود كه حج گزاران پس از تلاشى كه از ماه ها قبل آغاز كرده اند تا به دست آوردهاى معنوى حج و زيارت دست پيدا كنند، حاصل زحماتشان پايدار و ماندگار گردد و در روح و روان آنان تثبيت شود.

3- پس از سفر

1- 3- حفظ ارتباط: درجهت حفظ و تقويت دست آوردهاى معنوى، لازم است حج گزاران ارتباط خود را با يكديگر و با كارگزاران حفظ كنند تا از اين طريق به يكديگر در حفظ دستاوردها و غنابخشى به آن كمك كنند. برنامه هاى فرهنگى كه در ذيل اين محور پيش بينى شده با اين هدف تعريف گرديده اند.

ص: 32

2- 3- يادآورى: تذكر و يادآورى نسبت به نعمت ها و نيز تجديد عهد نسبت به عهد و پيمانهايى كه با خدا بسته يا مى بنديم كمك مى كند تا خللى در اعمال پيدا نشود كه در آن صورت شيطان و وساوس او نفوذ كرده و ارزشهاى الهى را در وجود ما از بين مى برد. برنامه هاى اين محور در جهت حفظ، تثبيت و تحكيم معنويات به دست آمده مى باشد.

3- 3- تعالى: پس از حفظ، تثبيت و تحكيم ارزشهاى به دست آمده نوبت به آن مى رسد كه انسان در جهت ارتقا و تعالى معنوى خود و جامعه تلاش كند. براى رسيدن به اين هدف، برنامه ها در دو محور پيشنهاد شده: 1- برنامه هايى در جهت تعالى و كمال شخص حج گزار. 2- برنامه هايى جهت تعالى و ارتقا سطح معنوى جامعه پيرامونى حج گزار.

ص: 33

ص: 34

تصوير گرى معنوى 1- 1- فضا سازى مدير كاروان عموم زائران با توجه به تأثير فضا بر روح و روان انسان، مناسب است نسبت به فضا سازى معنوى در محل اجتماعات و برگزارى جلسات كاروان، اقدام اساسى صورت گيرد. در اين زمينه آراستن مكان با تصاوير و ماكت هاى اماكن مقدسه مكه و مدينه و آيات، احاديث وجملات زيبا از ساده ترين روش ها مى باشد.

2- 1- تصوير ادبى مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى تحصيل كردگان با استفاده از استعداد، ذوق و علاقه جوانان و عموم تحصيل كردگان در زمينه خلق آثار ادبى، مى توان در قالب برنامه هاى مختلفى از جمله مسابقه آثار ادبى، شب شعر و ... نسبت به ايجاد زمينه هاى معنوى اقدام كرد.

در قالب اين برنامه ها از زائران محترم خواسته شود با سرودن شعر يا تدوين يك اثر ادبى، تدوين يك داستان و فيلمنامه و ...، احساس، نگرش، تلقى و تصور خود را نسبت به موضوعات مرتبط با حج (مكه، مدينه، كعبه، سعى، طواف، زيارت و ...) بيان دارند.

3- 1- تجسّم هنرى مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران با رعايت سطوح برگزارى مسابقات هنرى مختلف از جمله نقاشى، خط و آثار حجمى در تقويت روحيه معنوى و ايجاد اشتياق بيشتر براى سفر معنوى حج بسيار مؤثر است. اين گونه مسابقات را مى توان براى همه سنين برگزار كرد و در قالب نمايشگاه در معرض ديد عموم زائران و علاقمندان قرار داد. بديهى است آن دسته از زائرانى كه خود برخوردار از هنرهاى مذكور نيستند، از آثار ديگران كه به نمايش گذاشته شده، بهره مند مى شوند.

4- 1- شب خاطرات مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران با دعوت از كسانى كه پيشتر به عمره و يا حج مشرف شده و خاطرات شنيدنى از مكه و مدينه و اعمال و مناسك و زيارت دارند، برنامه شب خاطرات برگزار گردد. اين برنامه در صورت دقت در انتخاب افراد و توجه به نوع خاطرات قابل بازگويى، اثر بسيار زيادى در ايجاد شوق و تقويت انگيزه و همچنين در آمادگى معنوى حج گزاران خواهد داشت.

ص: 35

2 آموزش 1- 2- آموزش مناسك روحانى كاروان عموم زائران با رعايت سطوح آموزش مناسك و اعمال حج بى نياز از شرح است. روحانيون محترم كاروان سعى كنند حج گزاران گرامى را بر اساس سطح سنى و سواد گروه بندى كرده تا آموزش براى همگان متناسب گردد.

ضمنا

DC

آموزش احكام و مناسك حج توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه و در اختيار گذاشته مى شود.

2- 2- آداب و اخلاق روحانى كاروان و معاونت آموزش و پژوهش عموم زائران با رعايت سطوح

آموزش آداب و سنن اسلامى در سه فصل آداب سفر، آداب زيارت و آداب حج با رعايت تفكيك زائران به چهار گروه جوانان، بانوان، تحصيل كردگان و نخبگان و عموم (بى سوادان و كم سوادان) به عنوان يكى ازضرورت هاى برنامه اى تلقى مى شود. موضوعات قابل طرح در اين دوره آموزشى در قالب كتابچه، توسط معاونت آموزش و پژوهش تدوين و در اختيار گذاشته مى شود. راهنمائى هاى لازم در آيين نامه مربوط ارائه مى گردد.

آموزش 3- 2- اسرار ومعارف روحانى كاروان و معاونت آموزش و پژوهش عموم زائران با رعايت سطوح آموزش اسرار و معارف حج با هدف برجسته كردن زيبائيها و شكوه مناسك و آشنا سازى زائران با راز و رمز معنوى نهفته در هر يك از مناسك تأثير عميقى بر كيفيت انجام اعمال از سوى زائران دارد. جا دارد سهم اصلى از فرصت هاى آموزشى به اين امر اختصاص يابد چه اينكه آمادگى روحى و ذهنى زائران براى فهم، درك و فراگيرى احكام مناسك به ميزان معرفت آنان از اعمال بستگى دارد.

ص: 36

3

3

اطلاع رسانى

اطلاع رسانى 1- 3- تاريخ مكه و مدينه معاونت آموزش و پژوهش و روحانيون كاروان ها عموم زائران با رعايت سطوح كتاب تاريخ مكه و مدينه، در اختيار علاقمندان به افزايش اطلاعات نسبت به وقايع تاريخى مكه و مدينه و خصوصاً حوادث تاريخى صدر اسلام، قرار گرفته و به روش هاى مختلف تشويق به مطالعه شوند. در بين جوانان و بانوان، ارائه كنفرانس از سوى آنان در جلسات مختلف و حتى در حين سفر مى تواند بسيار جذاب بوده و ايجاد انگيزه كند. نسبت به زائران بى سواد يا كم سواد، شرح حوادث تاريخى به صورت شفاهى از سوى روحانيون محترم ارائه شود.

2- 3- آشنايى با اماكن مقدسه معاونت آموزش و پژوهش عموم زائران با رعايت سطوح معرفى اماكن مقدسه و مشاعر مكه و مدينه به زائران محترم، قبل از سفر، امرى ضرورى است. مطالعه كتاب آثار اسلامى مكه و مدينه به زائران تحصيل كرده معرفى و توصيه مى شود. براى عموم زائران نيز مشاهده آلبوم اماكن مقدسه به همراه شرح و توضيح روحانى محترم كاروان رهگشا است.

3- 3- مسايل اعتقادى- فرهنگى معاونت آموزش و پژوهش و روحانيون كاروان ها تحصيل

كردگان جزوه اى حاوى مسايل مختلف اعتقادى- فرهنگى كه زائران در طول اقامت در مكه و مدينه با آن مواجه خواهند بود، ازسوى معاونت آموزش و پژوهش در اختيار گذاشته مى شود، توضيح و تبيين مطالب آن از سوى روحانى كاروان در تعميق بينش زائران و آمادگى آنان براى حضور آگاهانه در سرزمين وحى بسيار مفيد است.

اطلاع رسانى 4- 3- مسايل سياسى- اجتماعى معاونت آموزش و پژوهش و روحانيون كاروان ها تحصيل

كردگان جزوه اى حاوى مسايل مختلف سياسى- اجتماعى كه زائران در طول اقامت در مكه و مدينه با آن مواجه خواهند بود، همچنين مباحث مرتبط با مناسبت سال كه توسط مقام معظم رهبرى (مدظله) اعلام مى گردد، از سوى معاونت آموزش و پژوهش در اختيار گذاشته مى شود. با توجه به تركيب سواد و تحصيلات زائران كاروان، به نحو مقتضى به آنان اطلاع رسانى شود. طبيعتاً ارائه كنفرانس از سوى زائران جوان، اجراى مسابقه از محتويات جزوه براى همه تحصيل كردگان و به صورت شفاهى براى زائران كم سواد و بى سواد روش هاى مناسبى شناخته مى شوند.

ص: 37

ص: 38

1

و

2

و

3

معرفت، پيروى وارادت 1- روز پيامبر (ص)

باران رحمت

مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران اولين روز حضور در مدينه منوره به نام پيامبرگرامى (ص) نام گذارى مى شود. در اين روز در سه محور ياد شده، برنامه هاى متناسب با زائران (برحسب گروه بندى معرفى شده) پيش بينى شود. در محور معرفت، بحث هاى متنوع در رابطه با زندگى و تاريخ حضرت رسول (ص)، طرح شود، و اين مباحث در بين جوانان و بانوان تحصيل كرده، با ارائه كنفرانس از سوى آنها به طور داوطلبانه پيگيرى شود و روحانى محترم كاروان نكات توضيحى و تكميلى را ارائه نمايد. در محور پيروى مباحث مرتبط با سيره عملى خصوصاً ويژگى هاى رفتارى و معاشرت اجتماعى و سنّت هاى نبوى مورد توجه باشد و در محور ارادت، فضيلت زيارت، فلسفه زيارت و ارزشهاى معنوى مترتب بر زيارت نبى مكرم اسلام 9 به زائران محترم تذكر داده شود. در اين زمينه جزوات و بروشورهاى متنوعى از سوى معاونت آموزش و پژوهش در اختيار گذاشته مى شود.

2- روز حضرت زهرا (س)

كوثر پيامبر مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران دومين روز حضور در مدينه منوره به نام مبارك حضرت فاطمه زهرا 3 نام گذارى و برابر آنچه در بند 1 گذشت اقدام شود ضمناً از بانوان بزرگوارى كه در مدينه مدفونند تجليل شايسته به عمل آيد و در اين روز خصوصاً بانوان زاير را بايد مورد توجه جدّى و محورى قرار داد.

ص: 39

1

و

2

و

3 معرفت، پيروى، ارادت 3- روز امام مجتبى (ع) و امام سجاد (ع)

در سايه سار ولايت مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران

روز سوم به نام هاى مبارك امام مجتبى و امام سجاد (عليهما السلام) نام گذارى مى شود. شرح برنامه برابر آنچه در بند 1 گذشت.

4- روز امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع)

در سايه سار امامت مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران

روز چهارم به نام هاى مبارك امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) نام گذارى مى شود. شرح برنامه برابر آنچه در بند 1 گذشت.

5- روز اصحاب

ياوران خورشيد مدير كاروان از طريق شوراى فرهنگى عموم زائران در اين روز از اصحاب و بزرگان و شهدا مدفون در مدينه على الخصوص حمزه سيد الشهدا (ع) تجليل به عمل آيد. شناخت فضايل، و سجايا و سيره آنان و فداكارى هاى بى نظير آنان براى بارور شدن شجره طيّبه اسلام مطرح گردد.

1

و

3 شناخت و زيارت 6- روز مدينه

شهر آسمانى روحانى كاروان عموم زائران روز آخر حضور در مدينه روز وداع نام گذارى مى شود. در اين روز زيارت وداع برگزار و متن پيمان نامه با پيامبر به صورت دسته جمعى قرائت مى گردد و همگى براى حركت به سمت ميقات آماده مى شوند. طبيعتاً روحانى محترم، زائران گرامى را براى حضورى با شكوه در ميقات، آماده مى سازد.

ص: 40

ص: 41

1

و

2

و

3 معرفت، پيروى، ارادت 9- روز ابراهيم (ع)

قبله نماى زندگى شوراى فرهنگى

كاروان عموم زائران سومين روز حضور در مكه به عنوان روز ابراهيم (ع) نامگذارى مى شود. در اين روز برنامه هاى مناسب براى آشنايى و معرفت يابى هر چه بيشتر زائران با زندگى حضرت ابراهيم (ع)، جايگاه آن حضرت در بين پيامبران، روش توحيدى او و ... طراحى و اجرا شود.

10- روزهاجر (ع)

در جست وجوى هستى شوراى فرهنگى

كاروان عموم زائران

چهارمين روز حضور درمكه به عنوان روز هاجر (س) نامگذارى مى شود. مشابه آن چه در روز ابراهيم (ع) انجام مى شود، براى اين روز در نظر گرفته شود. در اين روز خصوصاً بانوان زاير نقش محورى ايفا كنند.

11- روز اسماعيل (ع)

درسايه سار توحيد شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران

پنجمين روز حضور در مكه به نام روز اسماعيل (ع) نامگذارى مى شود. در برنامه هاى فرهنگى اين روز، زائران محترم با شأن و شخصيت اسماعيل (ع) سربلندى درآزمايش الهى و ... آشنا مى شوند.

1 شناخت 12- روز اسلام

هديه پيامبران شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران ششمين روز حضور در مكه «روز اسلام» است. مكه مهبط وحى الهى بر پيامبر خاتم (ص) است. طراحى برنامه هاى مناسب براى معرفت يابى هرچه بيشتر نسبت به شرايط و موقعيت نزول وحى بر پيامبر (ص) و تلاش و فداكارى اصحاب، در استقرار و پيروزى دين اسلام و ... از جمله مباحثى است كه در برنامه هاى اين روز مى تواند مورد توجه باشد.

ص: 42

1، 2، 3 معرفت، پيروى، ارادت 13- روز امام على 7

فرزند كعبه شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران با توجه به فضيلت بسيار استثنائى و شرافت فوق العاده امام على (ع) كه به عنوان تنها مولود كعبه، از سوى ديگر به عنوان اولين مرد مؤمن به پيامبر و به منظور معرفت افزايى حجاج نسبت به نقش و جايگاه آن حضرت در پيروزى، استقرار و گسترش اسلام، هفتمين روز حضور به نام مبارك آن حضرت نام گذارى مى شود.

14- روز حسين (ع)

قربانى توحيد شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران

هشتمين روز حضور درمكهّ به نام روز حسين (ع) نام گذارى مى شود تا نسبت به معرفت افزايى زائران نسبت به جايگاه آن حضرت در حفظ شجره طيبه توحيد (به عنوان بزرگترين فديه اين شجره مباركه) و عطف توجه زائران به مضامين بلند دعاى عرفه، فرصت مغتنمى فراهم شود.

1

و

2

و

3 معرفت، پيروى، ارادت 15- روز مهدى (ع)

پرچم دار عدالت شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران مكه معظمه به دليل اينكه محل ظهور و آغاز قيام حضرت مهدى (عج) است، با نام مقدس آن حضرت گره خورده و نمى توان درمكه بود و از آن يار غايب از نظر ياد نكرد. به همين دليل نهمين روز حضور در مكه به نام آن حضرت نامگذارى مى شود و برنامه هاى متنوع فرهنگى از سوى شورا براى بزرگداشت اين روز كه در بر دارنده معرفت و شناخت هر چه بيشتر آن حضرت، چگونگى قيام و ويژگى هاى دولت مهدوى و وظايف منتظران و عرض ارادت به ساحت قدس مهدوى باشد، طراحى و اجرا شود.

ص: 43

4 تثبيت معنوى 16- روز فتح

فتح الفتوح شوراى فرهنگى كاروان عموم زائران آخرين روز حضور در سرزمين وحى، روز فتح نامگذارى مى شود. در برنامه هاى فرهنگى اين روز با يادكردى از واقعه مهم و غرورانگيز فتح مكه كه نمايانگر عزَت و اقتدار اسلامى است و درسايه مجاهدت ها و ايثارگرى هاى پيامبر (ص) و يارانش فراهم شده، به مباحث اخلاقى، معنوى كه رمز پيروزى هاى بزرگ الهى است، توجه و اهتمام جدّى شود. رعايت تقوا، حفظ و تقويت ارتباط معنوى با خدا، مجاهدت و پايمردى در راه او، ميوه هاى شيرين فتح (خصوصاً فتح معنوى) را به دنبال دارد كه توجه به اين مباحث، خصوصاً در آخرين روز كه روز وداع با سرزمين وحى است، اثر سازنده اى بر زائران دارد. قرائت پيمان نامه با خداوند نيز در اين روز انجام مى شود و زائران بر باقى ماندن بر راه او با درگاه قدس ربوبى پيمان مى بندند.

يادآورى:

ساير روزهاى اقامت زائران در مكه مكرمه به انجام مناسك حج و برنامه هاى مناسبت هاى ايام پرداخته مى شود كه راهنمايى هاى لازم در دفتر سوم ارائه خواهد شد.

ص: 44

1

1 حفظ ارتباط 1- 1- ارتباط جمعى مديركاروان

باهمكارى زائران علاقمند عموم زائران شوراهاى فرهنگى از پيش از سفر، تمهيدات لازم را براى حفظ ارتباط و انس و الفت بوجود آمده در بين زائران، پس ازپايان سفر بيانديشند. برگزارى جلسه ماهانه با برنامه محتوايى فرهنگى مناسب و تشريفات ساده و بدون تكلّف، عملى ترين و ساده ترين روش حفظ برادرى و الفتى است كه در همسفرى به دست آمده است. از رهگذر اين ارتباط معنوى علاوه بر احياء بسيارى از آداب و سنن اسلامى، امكان رفع بسيارى از مشكلات و نارسائى هاى اجتماعى فراهم مى شود.

جلسه اوّل به فاصله حداكثر دوماه پس از بازگشت به مسئوليت مديركاروان برگزار مى شود و جلسات بعدبا اعلام آمادگى هر يك از زائران محترم براى قبول مسئوليت تشكيل جلسه صورت مى گيرد.

2- 1- ارتباط مجازى معاونت آموزش و پژوهش زائران تحصيل كرده معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمايندگى ولى فقيه در امور حج و زيارت در تدارك سايت مستقل براى شوراهاى فرهنگى كاروان هاست. از طريق اين سايت براى كليه حجاج، عمره گزاران و زائران امكان ارتباط مجازى و تعامل فرهنگى فراهم مى آيد. كاربران علاوه بر بهره گيرى از برنامه هاى مختلف فرهنگى سايت، مى توانند با يكديگر ارتباط برقرار كنند.

ص: 45

2

2 ياد آورى 1- 2- تجديد ياد مدير كاروان عموم زائران ياد آورى سفر معنوى حج و عمره و دست آوردهاى آن، يكى از راههاى حفظ و استمرار ارزشهاى به دست آمده مى باشد. از اين رو شوراهاى فرهنگى مى توانند با:

الف: تهيه فيلم سفر و تكثير آن براى عموم زائران

ب: برگزارى شب خاطره در لابه لاى جلسات ماهانه (موضوع بند 1- 1) به اين امر جامه تحقق بپوشند.

2- 2- تجديد عهد معاونت آموزش و پژوهش

و مديران كاروان ها عموم زائران مناسب است عموم زائران سالگرد سفر خود را در تقويم مناسبت هاى شخصى و خانوادگى حفظ كرده و با يادآورى مجدد نسبت به پيمانى كه با خدا و پيامبر (ص) بسته اند موجبات حفظ، استمرار و ماندگارى ارزشهاى معنوى به دست آمده را فراهم نمايند.

بازخوانى متن پيمان نامه هاى مكّه و مدينه و بهره گيرى از افاضات معنوى اساتيد اخلاق ودر جلسات ماهانه (موضوع بند 1- 1) در مراسم سالگرد و تشرف تأثيرات عمده اى در جهت حفظ آثار معنوى حج دارد.

3

تعالى 1- 3- مراقبت نفس معاونت آموزش و پژوهش عموم زائران معاونت آموزش وپژوهش، برنامه مراقبت نفس را براى عموم زائران ارائه مى نمايد تا همه علاقمندان به حفظ و ارتقاء سطح معنوى و ارزشهاى بدست آمده در سفر معنوى حج و عمره، بتوانند به اين مهم مبادرت نمايند.

2- 3- شهادت عموم زائران بستگان، دوستان، آشنايان، هموطنان در طول سفر، زائران محترم باشكوه و ابهت اماكن مقدسه و ارزشهاى متعالى بيت الله الحرام و مدينه پيامبر (ص) آشنا شده و شاهد منافع ارزشمند امت اسلامى بوده اند، مناسب است هريك از زائران خود را متعهد و ملزم بداند كه در حد و توان در نزد ديگران (اعم از بستگان، خويشان، دوستان و آشنايان) بر اين همه تجلى هاى الهى «شهادت» دهد و دل و روح آنان را به سمت خدا متوجه سازد.

برنامه راهنماى اين حركت معنوى توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه شده و در اختيار گذاشته مى شود.

ص: 46

كشورى، در اختيار فرودگاهها گذاشته شود تا درهنگام عزيمت حج گزاران از تلويزيونهاى تعبيه شده درسالن انتظار فرودگاه پخش شود.

برنامه توليد شده بايد تصويرى زنده، قابل درك ولمس و شوق برانگيز درمعرض ديد بيننده بگذارد.

DC

تحويلى به كاروان ها در زمان مراجعه حج گزاران و در زمان برگزارى جلسات كاروان براى آنان پخش شود. ب: با استفاده از آرشيو عكس هائى كه طى ساليان متمادى از اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه گرفته شده، آلبومى تهيه و برروى فوم (قابل شستشو وبادوام) دراختيار كاروان ها گذاشته شود تا با نصب آنها، نمايشگاه عكسى درمحل كاروان و محل برگزارى جلسات ترتيب داده شود.

2- تصوير ادبى

با بهره گيرى از انگيزه و شوق قشر جوان تحصيل كرده (اعم از دانشجويان و دانش آموزان و فارغ التحصيلان) و پس از آمادگى براى سفر با اعلام مسابقه ادبى در چهار رشته شعر، نثرادبى، داستان و فيلمنامه از جوانان خواسته شود، با بيان تلقّى، نگاه و احساس خود به خلق يك اثر اقدام نمايند. اين مسابقه مى تواند قبل و در طول سفر اجرا شود. يعنى قبل از سفر اعلام شود و تاپايان سفر براى ارائه اثر فرصت داده شود. به اين ترتيب هم ذهنيت و تلقّى قبل از درك مشاهد مشرفه و هم برداشت آنها از زيارت اماكن مقدسه زمينه و سوژه هاى مناسبى براى اين مسابقه به شمار مى روند.

3- تجسم هنرى

به شرح بند 2، مسابقات هنرى در رشته هاى مختلف ازجمله نقاشى، خوشنويسى، آثار حجمى از قبل از سفر تا پايان سفر امكان برگزارى دارد.

مسابقات موضوع 2 و 3 در دو مرحله برگزارشود. 1- درون كاروان 2- كشورى

ص: 47

جايزه برگزيدگان كاروان از محل سرانه فرهنگى كاروان و با نظر شوراى فرهنگى تعيين و اهداء شود برگزيدگان كاروان ها به معاونت آموزش و پژوهش حوزه نمايندگى مقام معظم رهبرى معرفى مى شوند و به مرحله كشورى راه پيدا مى كنند. جوايز سفر عمره، عتبات، سوريه و مشهد براى نفرات برتر هر رشته درنظر گرفته مى شود.

4- شب خاطرات

شوراهاى فرهنگى كاروان از افرادى كه سابقه تشرف دارند، دعوت به عمل آورند تا مشاهدات، تجربيات، خاطرات و برداشت هاى متنوع خود را دربرنامه «شب خاطرات» به حج گزاران منتقل نمايند. لازم نيست صرفاً خاطراتى مّد نظر باشد كه ويژگى يا برجستگى خاصّى داشته باشد. اساساً منتقل كردن حسّ و حال، برداشت و نگاه ديگران در تقويت شوق، انگيزه و ذهنيت مخاطبان نقش به سزايى دارد.

5- آموزش مناسك

الف: روحانيون محترم كاروان ها، مطابق معمول در جلسات ايران و موسم به آموزش مناسك مبادرت مى ورزند. با توجه به تنوع سطح زائران، مناسب است جلسات به صورت تفكيكى برگزار شود. افزايش فاصله ثبت نام زائران در كاروان تا اعزام، اين فرصت را فراهم آورده است.

ب: DC آموزش مناسك حج كه توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه و توليد شده در اختيار زائران گذاشته شود.

6- آموزش آداب و اخلاق

الف: بخشى از وقت دوره و كلاس هاى آموزشى قبل از سفر لازم است به آداب سفر، آداب عبادت، آداب زيارت و اخلاق (خصوصاً اخلاق معاشرت) اختصاص يابد. سرفصل ها و منابع آن توسط معاونت آموزش و پژوهش ارائه مى شود.

ص: 48

ب: كتاب آداب سفر حج در قالب بسته فرهنگى حج به زائران محترم تقديم گردد و شوراهاى فرهنگى آنان را به مطالعه كتاب تشويق و ترغيب نمايند.

7- آموزش اسرار و معارف حج

الف: بخش ديگرى از وقت دوره و كلاس هاى آموزشى قبل از سفر به توضيح پيرامون اسرار و معارف حج بر مبناى سر فصل ها ومنابعى كه از سوى معاونت آموزش وپژوهش ارائه مى شود، اختصاص يابد. نياز معرفتى زائران خصوصاً جوانان و تحصيل كردگان و انگيزه وشوق آنان به فهم معارف و اسرار ورازورمز نهفته در مناسك حج بسيار بيشتر از احكام و مسايل فقهى آن است ازاين رو اهتمام به بيان اسرار و معارف حج بايد بيش از اهتمام به بيان مسايل فقهى و احكام باشد. اين درحالى است كه درصورت پاسخ گوئى به عطش معرفتى زائران، مطمئناً انگيزه آنان براى درك درست مسايل فقهى حج نيز بيشتر مى گردد.

ب: كتاب اسرار عرفانى حج تأليف آقاى دكتر فعالى در قالب بسته فرهنگى حج به زائران محترم تقديم گردد. و شوراى فرهنگى آنان را به مطالعه كتاب تشويق و ترغيب نمايند.

8- تاريخ مكه و مدينه

به منظور دانش افزايى و تقويت بينش تاريخى و با بهره گيرى از انگيزه و علاقه زائران نسبت به شناخت تاريخى مكه ومدينه، لازم است اطلاع رسانى نسبت به حوادث تاريخى مهم و اساسى كه در اصلاح و تعميق بينش زائران تأثير گذاراست، صورت گيرد. اين امر در قالب هاى زير مى تواند انجام شود:

الف: كتاب آثار اسلامى مكّه و مدينه در دسترس زائران قرار داده شود.

ب: مباحث به صورت سخنرانى در فرصت هاى مختلف قبل و حين سفر توسط روحانى كاروان انجام شود.

ج: مباحث به صورت ارائه كنفرانس توسط زائران علاقه مند انجام و توضيحات لازم توسط روحانى كاروان صورت گيرد.

د: فرازهاى مهم تاريخى، گزينش و همزمان با معرفى اماكن مقدسه به زائران توضيح داده شود.

ص: 49

9- آشنائى با اماكن مقدسه

ترديدى نيست كه زائر در هنگام حضور در اماكن مقدسه لازم است با شناخت و معرفت نسبت به سابقه و ارزش و قداست آن مكان حاضر شود تا بهره كافى از زيارت ببرد. بنابراين برنامه آشنائى با اماكن مقدسه قبل از سفر و درقالب هاى زير انجام شود:

الف: كتاب آثار اسلامى مكه و مدينه (كه در بند الف- 8 معرفى شده) دراختيار گذاشته شود.

ب: بهره گيرى از آلبوم عكس برابر آنچه در بند 1 ب گذشت.

10- مسايل اعتقادى- فرهنگى

الف: درقالب يك جلد كتابچه پالتوئى مهمترين مسايل فرهنگى- اعتقادى مورد نياز زائران در سفر به عربستان، از سوى معاونت آموزش و پژوهش ارائه شود.

ب: مهمترين محورها و سرفصل هاى عقيدتى- فرهنگى به همراه ساير موضوعات و مباحث مورد نياز زائران در قالب يك شماره ويژه نامه حج به زائران ارائه شود.

ج: در قالب بروشور مباحث محورى و اساسى تدوين در اختيار زائران گذاشته شود.

د: در قالب تراكت، نكته هاى ناب و گزينش شده، در محل جلسات كاروان و نيز هتل هاى اقامتى نصب گردد.

11- مسايل سياسى و اجتماعى

در همان قالب هايى كه در بند 10 گذشت قابل ارائه مى باشد.

12- روزهاى شانزده گانه موسم

الف: براى هر يك از روزها در قالب كتابچه هاى مستقل مطالب حاوى شناخت نسبت به محورها و سرفصل هاى اساسى و مهم، سيره عملى و رفتارى و فضيلت و جايگاه قدسى و مسايل اختصاصى موضوع هر يك از روزها و نيز اهميت و فضيلت زيارت و ارادت ورزى توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه و تدوين شود و به صورت يك مجموعه در اختيار زائران گذاشته شود.

ص: 50

ب: مطالب و فرازهاى مهم و گزينش شده در قالب يك صفحه با عنوان «آيا مى دانيد كه ....» پيرامون شخصيت و جايگاه، سيره و رفتار و اهميت زيارت و مسايل اساسى و شايسته آگاهى، تهيه و تدوين شود و متناسب با هر يك از روزهاى نامگذارى شده در هتلها در معرض ديد و قرائت زائران گذاشته شود.

ج: مطابق بند ب مطالب تهيه و تدوين شود و در قالب ويژه نامه حج در اختيار زائران گذاشته شود.

د: مطالب ضرورى در قالب ره توشه حج تهيه و تدوين و در اختيار روحانيون كاروان ها گذاشته شود تا در موقعيت هاى مناسب و مقتضى براى زائران مطرح نمايند.

13- برنامه هاى پس از سفر

برابر شرح هر يك از برنامه ها، اقدام شود.

راهنماى كلى و محتواى برنامه ها متعاقباً از سوى معاونت آموزش و پژوهش ارائه خواهد شد.

ياد آورى

1- شوراهاى فرهنگى كاروان ها با اهتمام و پيگيرى دقيق و مستمر، در اولين فرصت، ضمن تشكيل جلسه نسبت به اتخاذ تدابير لازم جهت اجراى بموقع برنامه هاى فرهنگى در ايران و موسم اقدام نمايند. تدبيرى اتخاذ شود كه اين جلسات به طور مستمر در مكه و مدينه نيز تشكيل شده و گزارشهاى آن ثبت و نگهدارى شود.

2- مشاركت حداكثرى حجّاج در فعاليتها به عنوان ضامن موفقيت برنامهها، مورد توجه ويژه قرار گيرد. بهره گيرى از چهره هاى علمى فرهنگى حاضر در كاروان كه داراى پيشينه خوب و موفق در فعاليت هاى فرهنگى و دينى هستند، در دستور كار قرار گيرد.

ص: 51

3- موثر ترين روش تبليغى و برنامه فرهنگى، التزام عملى به موازين اخلاقى است. از اين رو رعايت اخلاق و آداب اسلامى و رعايت موازين شرعى و شعاير دينى بر كليه كارگزاران فرهنگى ضرورتى مضاعف دارد و از اين جهت توجيه همكاران لازم است.

4- به منظور تعظيم شعائر الهى و افزايش آگاهى و معرفت عمومى و عرض ارادت به ساحت اهل بيت (ع)، اعياد و وفيات و نيز ديگر مناسبت هاى شمسى و قمرى مقارن با موسم حج مورد توجه قرار گرفته و برنامه مناسب از قبل پيش بينى شود.

5- جهت آشنايى هر چه بيشتر زائران با مفاهيم متعالى ادعيه، زيارات و مناجات ها به ويژه دعاى كميل، دعاى ندبه، دعاى عرفه، زيارت جامعه كبيره، دعاى مكارم الاخلاق و ... برنامه ريزى مناسب و متنوع در طول سفر پيش بينى شود. قرائت دعاها و زيارت ها، بيان مفاهيم، گزينش فرازهايى از دعاها به صورت تراكت و برگزارى مسابقه از جمله برنامه هاى قابل اجرا مى باشد.

6- برنامه ريزى مناسب براى بهره گيرى هر چه بيشتر از كلام وحى و انس و الفت با آن براى همه سطوح (در قالب روخوانى، قرائت، حفظ، بيان مفاهيم، مسابقات قرآنى و ...) ضرورى و لازم است. در اين رابطه شناسايى افراد آشنا و فعال در اين عرصه از بين اعضا كاروان و بهرهگيرى از آنان در تدوين و اجراى برنامه ها كمك شايانى در رونق هر چه بيشتر برنامه ها خواهد كرد.

7- با توجه به تنوع زائران به لحاظ سطح سواد، تحصيلات، علايق و آگاهى ها، لازم است برنامه ريزى فرهنگى حداقل در چهار بخش «جوان»، «نخبگان و فرهيختگان»، «بانوان» و «عموم» طراحى و اجرا شود.

8- با الهام از سيره اخلاقى اصحاب رسول الله (ص) و برادرى آنان، جهت اصلاح و تقويت فرهنگ عمومى، رعايت حقوق ديگران، پاى بندى به احكام الهى و نهادينه كردن آداب معاشرت اسلامى خصوصاً حسن خلق، فتوت و جوانمردى، صداقت و امانت دارى، در سطح كاروان و در همه اماكن عمومى و اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه اقدام شود و تبليغات لازم و تذكرات مكرر در سخنرانى ها صورت گيرد. در همين ارتباط برخورد شايسته زائران ايرانى با برادران و خواهران مسلمان ساير كشورها از اهميت ويژه اى برخوردار است.

9- جلب مشاركت زائران براى خدمت داوطلبانه و مشتاقانه به همسفران خصوصاً كهنسالان، بيماران و ناتوانان در قالب" طرح تعاون" پيگيرى شود و زمينه هاى فرهنگى براى استقبال زائران فراهم گردد.

10- ساختمان هاى محل گردهمايى و آموزش زائرين در ايران و محل استقرار در مكه و مدينه به شكلى وزين، زيبا و الهام بخش با پيام ها، تصاوير، طرح، پوسترها و تراكتهاى متناسب با فضاى معنوى حج و زيارت آراسته گردد. در اين مورد، از رقابت هاى ناسالم با ساير كاروان ها و افراط و تفريط پرهيز گردد.

ص: 52

11- شوراهاى فرهنگى، برنامه هاى بديع، نو، ابتكارى و تجارب ارزنده خود را جهت بهره بردارى و تعميم به ساير كاروان ها- به ضميمه گزارش عملكرد- در اختيار معاونت آموزش و پژوهش قرار دهند.

12- تهيه عكس و فيلم از نمونه فعاليت ها، برگزارى جلسات و اجراى برنامهها و ارسال يك نسخه از آنها، تأثير مثبتى در ارزيابى عملكرد شوراها دارد.

13- كتاب" چگونه زيستن" توسط معاونت آموزش و پژوهش منتشر و در قالب بسته فرهنگى در اختيار زائران قرار مى گيرد، اين كتاب در زمان مناسبى كه از سوى بعثه اعلام مى شود، به مسابقه گذاشته شده و از ممتازين تقدير خواهد شد.

14- راهنماى معنوى حج با عنوان" پلى به سوى ملكوت" شامل اعمال، عبادات، زيارات و توصيه هاى معنوى براى حج گزاران محترم در طول اقامت در مكه و مدينه، توسط معاونت آموزش و پژوهش تدوين و منتشر شده و در قالب بسته فرهنگى دراختيار زائران قرار ميگيرد.

15- در صورتى كه در بين اعضاء كاروان به هر تعداد جوان حضور دارد، به طور مستقل مورد توجه شورا قرار گرفته و برنامه هاى ويژه براى آنان تدارك شود. و چهار نكته در سخنرانى ها مورد توجه قرار گيرد:

اول: توجه به نياز جوانان به معنويت گرايى و عرفان، در اين رابطه هشدار نسبت به جريانهاى شبه عرفانى، انحرافى وارداتى، حلقه ها و محافل درويشى ضرورى است.

دوم: رعايت منطق و بيان ساده، روان و صميمى و پرهيز از بحث هاى خشك، غامض و مغلق.

سوم: مستدل و مستند بودن مباحث و در صورت امكان ذكر سند و مدرك

چهارم: برقرارى ارتباط صميمى و دوستانه

16- حفظ و استمرار دستاوردهاى گرانقيمت حج بيت الله الحرام و زيارت حرم شريف نبوى (ص)، و مضجع ناپيداى فاطمه زهرا (س) و ائمه مظلوم بقيع (عليهم السلام)، تنها با پايدارى بر دين خدا و سنت و شريعت پيامبر (ص) و اهل بيت (عليهم السلام) امكان پذير است. از اين رو بعثه مقام معظم ر هبرى بر آن است تا سنّت عهد بستن با خدا و رسول الله (ص) را احيا و به فرهنگ عمومى حجاج تبديل نمايد. متن دو ميثاق نامه براى اين هدف تدوين شده و در اختيار كاروانها قرار ميگيرد.

17- شوراهاى فرهنگى ترتيبى دهند تا در هنگام وداع با مدينه و مكه برنامه بيعت و پيمان به بهترين وجه انجام شود و زائران محترم با آگاهى كامل و رضايت و رغبت خود، متن ميثاق نامه ها را با توجه قرائت نمايند.

18- به منظور توسعه دانش دينى زائران تحصيل كرده و پاسخ گوئى به سئوالات و شبهات آن ها، DC پرس وجو در قالب بسته فرهنگى در اختيار زائران محترم گذاشته مى شود. همچنين يك حلقه DC معرفى سايت هاى اسلامى براى آن دسته از زائران تحصيل كرده كه خواهان توسعه دانش دينى خود هستند، در اختيار گذاشته مى شود.

ص: 53

19- با توجه به ضرورت تلطيف فضاى فرهنگى و رعايت سلايق و ذائقه هاى مختلف حج گزاران، لازم است تنوع فعاليت هاى فرهنگى هم در قالب و هم در محتوا مورد اهتمام جدى باشد.

20- با توجه به اهميت تفكر، تدّبر و تأمل، لازم است فرصت هاى مناسبى با هدايت و راهنمائى روحانى كاروان براى خلوت كردن زائران با خداى خود و انديشيدن پيرامون راز و رمز خلقت، بندگى، كمال و ... در اختيار آنان گذاشته شود.

21- شوراى فرهنگى كاروان ها، با توجه به تفاوت حضور در مكّه مكّرمه ترتيبى اتخاذ نمايند كه انتخاب روزهاى نامگذارى شده در موسم با ايام تشريق و زمان انجام مناسك تداخل نكند و در فرصت هاى زيارتى حجاج قرار بگيرد.

22- اجراى برنامه هاى فرهنگى موسم بر عهده شوراى فرهنگى كاروان ها مى باشد. بديهى است انجام برنامه هاى گفتارى (سخنرانى)، توضيح و راهنمايى مناسك، امور معنوى، زيارات و حوادث تاريخى بر عهده روحانى محترم كاروان هاست.

23- با تشكيل مستمر جلسات گروه ارشاد و تشويق و حمايت از آن ها، زمينه مشاركت فعال آن ها در برنامه هاى فرهنگى به ويژه موارد ذيل فراهم آيد:

- برگزارى اعياد و وفيات و مناسبت هاى دينى و ملّى

- با پيگيرى و مشاركت گروه ارشاد براى آن دسته از زائرانى كه علاقه مند به آشنايى با اماكن تاريخى صدر اسلام از جمله جبل النور، جبل الثور، حديبيه، شهداى فخ و ... مى باشند، برنامه ريزى مستقل صورت گيرد. در اين موارد هماهنگى با مسئولان مربوطه الزامى است.

- به منظور حضور پرنشاط زائران در نمازهاى جماعت مسجد الحرام و مسجد النبى 9 و بهره گيرى از اين فرصت براى انجام وظيفه در راستاى انسجام اسلامى و تقويت اخوت اسلامى، با مشاركت گروه ارشاد، تبيين و توجيه و فرهنگ سازى لازم صورت گيرد.

- براى رعايت قوانين و مقررات كشور ميزبان، تدابير لازم از سوى گروه ارشاد تدوين و پيشنهاد شود.

ص: 54

- رعايت پوشش و حجاب مناسب و مراقبت از رفتارهاى اجتماعى و حفظ جايگاه، شأن و منزلت و ارزش والاى زائرين ايرانى در بين جامعه بزرگ جهان اسلام به طور مستمر تذكر داده شود.

- برنامه ريزى و تشويق زائران براى مشاركت فعال در مراسمى كه از سوى بعثه مقام معظم رهبرى تشكيل مى گردد و دعوت از شخصيت هاى فكرى و فرهنگى بعثه براى حضور و سخنرانى در كاروان مورد اهتمام قرار گيرد.

24- برنامه هاى تنظيمى در طرح جامع فرهنگى حج تمتع 87، مبناى ارزيابى عملكرد فرهنگى كاروان ها بوده و ميزان اهتمام شوراهاى فرهنگى نسبت به اجرايى كردن برنامه ها مورد توجه بعثه خواهد بود. از اين رو گزارش مكتوب اجراى هر برنامه با تأييد روحانى و مدير كاروان به دفتر معاونت آموزش و پژوهش بعثه در ايران و در مكه و مدينه ارائه شود و چنانچه به هر دليل موفق به اجراى برنامه نشده ايد، دلايل آن را كتباً اعلام فرماييد.

25- از برگزارى برنامه هايى كه در شوراى فرهنگى هر كاروان به تصويب رسيده ولى در طرح جامع فرهنگى ذكر نشده، گزارشى تهيه و به دفتر معاونت آموزش و پژوهش در ايران و در مكه و مدينه ارائه نمائيد.

26- با اعتماد و احترامى كه بعثه مقام معظم رهبرى به كليه اعضاى محترم شوراهاى فرهنگى و ساير مجريان برنامه هاى فرهنگى دارد، محور ارزيابى فعاليت ها بر پايه روش «خود ارزيابى» مى باشد كه بر اين اساس اعضاى محترم شوراهاى فرهنگى، نظر خود را نسبت به نحوه و كيفيت اجراى هريك از برنامه ها از طريق فرم هاى ارزشيابى كه در اختيار شوراها گذاشته مى شود، اظهار مى دارند. بديهى است برآيند نظرات ارائه شده، مبناى داورى نسبت به نحوه ارزيابى برنامه ها بوده و در اصلاح و بهبود برنامه هاى سال هاى آينده مبناى عمل قرار مى گيرد.

27- از آنجا كه حج، تمرين زندگى ديندارانه و الهى است، فراهم آوردن زمينه بقاء و استمرار دست آوردهاى معنوى حج امرى ضرورى است. حفظ ارتباط صميمى و برادرانه بين عموم زائران و اعضاى شوراها بعد از موسم حج به عنوان راهكار

ص: 55

استمرار دست آوردها لازم است. از اين رو شوراها با مشورت و همفكرى، راهكارهاى تعامل مستمر اعضاى كاروان را پس از پايان موسم بويژه ازطريق تشكيل گروه ارشاد و جلسات عمومى زائران در ايران شناسايى و اجرائى كنند.

28- به منظور ثبت و ضبط حالات و رخدادهاى معنوى سفر حج و زيارت، شوراهاى فرهنگى تمهيدات لازم براى تشويق زائران به سفرنامه نويسى و خاطره نويسى را فراهم نمايند.

29- در رابطه با ايراد سخنرانى از سوى روحانى و معين محترم كاروان كه از ضروريات هر كاروان است و به طور مرتب در مواقع و زمانهاى مختلف قبل و حين سفر انجام مى شود، لازم است اين نكته مورد توجه قرار گيرد كه با توجه به وجود طيف هاى مختلف در بين زائران، سخنرانى ها به تفكيك و با توجه به مخاطبان (جوانان، تحصيلكردگان، بانوان و عموم) ايراد شود.

30- با توجه به ناكافى بودن سخنرانى در تأمين نياز معرفتى زائران تحصيل كرده و درگيرى ذهنى آنان با سؤالات، ابهامات و احياناً شبهات، لازم است روحانى كاروان جلسات گفت وگو و پرسش وپاسخ را ويژه آنان برگزار نمايد و درصورت امكان از حضور چهره هاى علمى كاروان استفاده شود. لازم است تدبيرى انديشيده شود كه اينگونه جلسات، خاصّ زائران تحصيل كرده و اهل مطالعه باشد.

31- با توجه به نيازهاى معرفتى خاص بانوان و ضرورت سرمشق گيرى و اقتدا به الگوهاى اصيل زن مسلمان، فرصت هاى مستقلى براى تشكيل جلسه و ارائه سخنرانى براى بانوان در نظر گرفته شود. دراين برنامه ها نقش بانوان محترمه معينه كاروان تأثيرگذارتر است. لازم است در اين سخنرانى ها چهار نكته مورد توجه قرار گيرد:

اول: بيان راه هاى تقرب بانوان به خدا با عنايت به مضامين روايات شريفه. معرفى بانوان مقرّب و زنان نامدار صدر اسلام نيز مورد توجه قرار گيرد، خصوصاً آن دسته از بانوان بزرگوار كه مراقد شريفه آنان درمكه و مدينه قرار دارد.

ص: 56

دوم: لزوم اجتناب از رفتارهاى افراطى و تفريطى و توأم با خرافات و حركت هاى ناشايستى كه برخى انجام مى دهند (از قبيل دخيل بستن و ...) براى بانوان زائر تبيين شود.

سوم: رعايت شئونات اسلامى خصوصاً حجاب، وقار و وزانت دراماكن و معابر عمومى از جمله در گفتگو و معامله با اجانب تذكر داده شود.

چهارم: در آستانه بازگشت به ايران، نقش همسران و مادران در اصلاح و تربيت فرزندان وسلامت خانواده و جامعه، توسط روحانى و معينه كاروان براى بانوان تشريح و تبيين شود.

32- برنامه هاى موسم حج براى 16 روز در نظر گرفته شده، تهيه روزهاى اقامت زائران در مكه و مدينه براى اجراى برنامه هاى مناسبت هاى اسلامى- ملّى (كه برنامه آن پيوست مى باشد) و نيز انجام زيارت هاى دوره در نظر گرفته شده است. بديهى است انجام مناسك حج (عمره تمتع و حج تمتع) زمان اختصاصى خود را دارد و انجام برنامه هاى فرهنگى توصيه نمى شود.

در پايان يادآورى مى شود ميزان اجراى برنامه هاى فرهنگى هم به لحاظ كمى و هم كيفى، تشكيل منظم جلسات شوراها و گروه هاى ارشاد، ارسال به موقع صورت جلسات و گزارش فعاليت ها مبناى ارزيابى عملكرد روحانيون گرامى، مديران محترم، شوراهاى فرهنگى و گروه هاى ارشاد مى باشد.

ص: 57

ص: 58

1. رعايت انسجام، وحدت هدف و هم افزايى در تعريف برنامه ها و فعاليت ها.

2. رعايت مقتضيات زمانى و مكانى با توجه به دغدغه هاى ذهنى- فكرى زائران نسبت به انجام اعمال حج و زيارت و نيز حساسيت هاى مذهبى مطرح در مكه و مدينه.

3. پرهيز از افراط و تفريط در تعظيم شعائر الهى.

4. پرهيز از سطحى نگرى و شعار زدگى و توجه به معرفت افزايى و الگودهى رفتارى.

5. مقابله با رواج بدعت ها، خرافات و رفتارهاى موهن.

6. رعايت اصول و سياست هاى حاكم بر برنامه هاى فرهنگى حج، عمره و زيارات.

ج: مناسبت ها

ص: 59

9- چهارم دى، روز ميلاد حضرت مسيح (ع) و روز خانواده.

ص: 60

ص: 61

4 شهادت امام جواد (ع) 29 ذى القعده نهمين رحمت روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى با برپايى مراسم سوگوارى به اين مناسبت برنامه هاى زير اجرا شود: ا- سخنرانى روحانى كاروان يا روحانى مدعو از بعثه يا ساير كاروان ها پيرامون سيره اخلاقى- اجتماعى امام جواد (ع) و نقش آن حضرت در تقويت و تحكيم پايه هاى اسلام 2- ذكر مصيبت توسط يكى از زائران آشنا به مرثيه خوانى.

5 سالروز ازدواج امام على و حضرت زهرا 8 اول ذى الحجه پيوند آسمانى مديركاروان با همكارى شوراى فرهنگى دراين روز ضمن برپايى مراسم جشن، برنامه هاى زير اجرا شود: 1- مديحه سرايى در وصف امام على 7 و حضرت زهرا 2 3- تقدير از زوجهاى جوان كاروان 3- برگزارى مسابقه شفاهى واهداى جوايز.

6 شهادت شهيد آيت الله مدرس (قدس سره) 10 آذر روز مجلس روز بيدارى مديركاروان با همكارى شوراى فرهنگى به منظور ارتقاى بينش سياسى زائران نسبت به تاريخ سياسى كشور و عطف توجه به مبارزات اسلامى سده معاصر براى برپايى نظام اسلامى، بابرپايى مراسم بزرگداشتى به مناسبت سالروز شهادت شهيد مدرس (كه از معدود چهره هاى سياسى و مبارزاتى مورد تأييد امام/ بود) برنامه هاى زير اجرا شود: 1- سخنرانى پيرامون مسايل اساسى تاريخ سياسى معاصر توسط روحانى كاروان يا هر شخصيت مطلع نسبت به تاريخ سياسى معاصر 2- برگزارى مسابقه به صورت كتبى براى عموم علاقمندان (متن سؤالات توسط معاونت آموزش و پژوهش بعثه در اختيار گذاشته مى شود).

7 شهادت امام محمدباقر (ع) 7 ذى الحجه پنجمين رحمت روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى

مراسم سوگوارى برگزار و مشابه برنامه رديف 3 عمل شود.

8 روز عرفه 9 ذى الحجه دريچه هاى معرفت روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى در اين روز قبل از حضور زائران در مراسم با شكوه تلاوت دعاى عرفه، لازم است روحانى كاروان جهت آماده سازى روحى- معنوى هر چه بيشتر زائران ضمن بيان اهميت و جايگاه نيايش در صعود به قله هاى كمال و سعادت، شأن و اهميت روز عرفه و صحراى عرفات را ياد آور شود و فرازهايى از دعاى عرفه را توضيح دهد.

ص: 62

9 عيد قربان 10 ذى الحجه خود سازى روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى با برپايى مراسم جشن در محل چادر كاروان، روحانى محترم نسبت به حفظ دستاوردهاى معنوى حج يادآورى هاى اخلاقى معنوى و تربيتى لازم را به زائران محترم بنمايد.

10 ايام تشريق 11 يا 12 ذى الحجه آرزوى وصل روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى با توجه به حضور حجاج محترم در سرزمين منا و بر پايه اسرار عرفانى «منا»، روحانى محترم نسبت به بيان اين اسرار وتذكر و توجه اخلاقى- معنوى حفظ ارتباط معنوى با درگاه الهى مباحثى را براى زائران محترم بيان نمايد.

11 ولادت امام هادى (ع) 15 ذى الحجه دهمين رحمت مدير كاروان با همكارى شوراى فرهنگى

با برپايى مراسم جشنى به اين مناسبت برابر رديف 1 عمل شود.

12 عيد غدير 18 ذى الحجه ريسمان الهى مدير كاروان با همكارى شوراى فرهنگى در اين روز ضمن برپايى مراسم جشن برنامه هاى زير اجرا شود: 1- مديحه سرايى توسط يكى از زائران آشنا به مداحى 2- سخنرانى روحانى كاروان پيرامون جايگاه ولايت و امامت در نظام خلقت. 3- برگزارى مسابقه كتبى براى تحصيل كردگان و علاقه مندان، (مسابقه توسط معاونت آموزش و پژوهش در اختيار گذاشته مى شود).

13 روز مباهله 24 ذى الحجه حقانيّت روحانى كاروان با همكارى شوراى فرهنگى با برپايى مراسم بزرگداشت اين روز برنامه زير اجرا شود: روحانى كاروان نسبت به اصل واقعه، تفسير آيه مباهله و ويژگى ها و برجستگى هاى اسلام نسبت به ساير اديان، طى يك سخنرانى توضيحات لازم را ارائه نمايد.

توصيه مى شود يك روز از ايام اقامت زائران گرامى در سرزمين وحى (ترجيحاً روز حركت به سمت ميقات براى احرام) به عنوان روز ضيافت الهى در نظر گرفته شود و در آن روز زائران گرامى نسبت به اسرار، معارف و آداب ورود به حرم الهى مطالب لازم را از روحانى محترم استماع نمايند.

ص: 63

ص: 64

ص: 65

ص: 66

5- مدير محترم درجلسات مستقل توجيهى، سرگروه ها را نسبت به مقررات كشور عربستان، مسايل بهداشتى و اقامت درهتل ها، مسايل بازار و خريد، مسايل حمل و نقل و غذا و ... توجيه نمايد.

6- گروه ارشاد پس از تعيين و معرفى، اولين جلسه خود را زير نظر روحانى محترم كاروان تشكيل دهد و از بين خود يك نفر را به عنوان دبير تعيين و معرفى نمايد.

7- برابر دستور العمل مندرج در دفتر اول، حداقل جلسات گروه ارشاد در ايران ماهى يكبار و در موسم هفته اى دوبار مى باشد كه دبير گروه موظف است نسبت به تشكيل آن و ارسال صورتجلسه و مصوبات آن به دفتر شوراى فرهنگى در تهران، و در موسم نيز به دفتر شورا در بعثه مكه و مدينه اقدام نمايد و گزارش اجراى مصوبات و فعاليت ها را نيز ارسال نمايد.

8- اعضاى گروه براى هماهنگى و تشريك مساعى در مسايل مختلف ارشادى كاروان، نبايد به تشكيل حداقل جلسات بسنده كنند بلكه تا حصول بهترين نتايج، نسبت به انجام مشورت ها و اقدامات لازم، اهتمام ورزند.

9- اعضاى گروه ارشاد به عنوان الگوهاى فضل، كمال و اخلاق مورد توقع همه زائران مى باشند و از اين رو برخورد صميمانه، متواضعانه، ناصحانه و خيرخواهانه آنان نسبت به زائران جداً تأكيد مى گردد تا زائران توصيه ها و درخواست هاى اعضاى گروه را مصلحت خود تلقى كنند و نه فقط واكنش منفى و دفعى نشان ندهند بلكه با روى گشاده و تشكر آميز از تذكرات استقبال نمايند.

ص: 67

10- بهره گيرى از شيوه هاى تشويقى و احترام آميز و پرهيز از روشهاى آمرانه، تحكم آميز و تند، بهترين نتايج را در ايفاى وظيفه مهم ارشاد و امر به معروف و نهى از منكر به دنبال دارد.

11- اعضاى محترم گروه ارشاد توجه داشته باشند آنچه را به عنوان تذكر، نصيحت و توصيه خطاب به زائران محترم دارند، خود موارد منع را مرتكب نشوند و موارد امر و توصيه را عامل باشند.

همچنين توجه داشته باشند كه همه زائران محترم ميهمانان خداى رحمن هستند و از اين رو رعايت احترام و تكريم و پرهيز از تحقير و سرزنش شرط لازم در ارشاد است.

12- گروه ارشاد از نظر تشكيلاتى زير نظر شوراى فرهنگى كاروان است، لذا نظارت دايمى روحانى و مدير محترم كاروان به عنوان رئيس ودبير شوراى فرهنگى لازم و ضرورى است.

ص: 68

ص: 69

2 احسان و تعاون كمك به زائران ناتوان سرگروه هاى محترم با برنامه ريزى و تقسيم كار و با تشويق و ايجاد انگيزه در بين زائران جوان و توانا، براى هر يك از زائران كهنسال، ضعيف و ناتوان، بيمار، كم سواد و نيازمند راهنمايى و كمك، «حامى» تعيين نمايند. «حامى» هاى زائران توجه داشته باشند كه در اين سرزمين سراسر خيرو بركت، بركات مضاعفى بر آنان نازل مى شود. «حامى» در همه امورى كه زائران نيازمند، به كمك ايشان نياز دارند ايفاى نقش مى كند. همراهى درانجام مناسك، همراهى در بازديد از اماكن مقدسه، جلوگيرى از گم شدن آنان در راه و ازدحام جمعيّت، همراهى در بازارو ... از جمله موارد احسان و تعاون افراد توانمند نسبت به ضعفاست.

3 تواصى هميارى معنوى با عنايت به اينكه فرصت حج، بهترين فرصت خود سازى است، و از آنجا كه مؤمن آينه مؤمن است و قرآن كريم مؤمنين را به توصيه متقابل نسبت به امور خير و صلاح دعوت و تشويق نموده است؛ سرگروه هاى محترم ترتيبى اتّخاذ نمايند تا زائران در يك فضاى كاملًا دوستانه و صميمانه يكديگر را نسبت به رفع اشكالات اخلاقى- رفتارى توصيه و راهنمايى كنند، تا از اين طريق، اثرسازنده اين ايام به طور فزاينده اى، نصيب همگان شود و ناهنجارى هاى رفتارى از زائران ايرانى در هيچ جا مشاهده نشود.

4 ارادت زيارت هاى دسته جمعى يكى از برنامه هاى ثابت كاروان ها در موسم حج و ايام حضور در مكّه و مدينه، انجام زيارت هاى دوره اى از اماكن زيارتى است. انجام اين كار در قالب گروه هاى ده نفره زائران با سرگروهى عضو محترم گروه ارشاد، سازماندهى روان تر و منسجم و در عين حال پر بهره ترى را رقم مى زند.

5 ديدار بازديدهاى دسته جمعى بازديد از مراكز، اماكن مقدسه و محل هاى تاريخى در برنامه كاروان هاست و برابر آنچه در شرح بند 4 گذشت، انجام بازديدها در قالب گروه هاى كوچكتر ده نفره، استفاده از زمان را براى زاير مناسب تر و سازماندهى و انسجام را براى مديران (مدير و روحانى) ممكن تر و ساده تر مى سازد.

ص: 70

6 بصيرت بازديدهاى ويژه براى آن دسته از زائران جوان، تحصيلكرده و علاقمند كه مايلند مسايل و اطلاعات بيشترى از سرزمين وحى و شرايط و اوضاع و احوال عربستان در اختيار داشته باشند، گروه هاى ويژه مى تواند شكل گيرد و برنامه بازديد از موزه ها، نمايشگاه ها، مراكز علمى- پژوهشى و فرهنگى، كتابخانه ها و اماكن تاريخى كه در برنامه زيارت هاى دوره گنجانده نمى شود، طراحى و اجرا شود.

7 مراقبت معنوى انجام برنامه هاى معنوى عبادى با توجه به علاقه و انگيزه شديد زائران براى انجام اعمال معنوى- عبادى در موسم، سرگروه هاى محترم، متناسب با توانايى و آمادگى زائران برنامه هاى مختلف ذكر، قرائت قرآن كريم، قرائت ادعيه و مناجات ها، ختم صلوات، ختم دسته جمعى قرآن و ... را طراحى و اجرا نمايند. همچنين همراهى و حضور جمعى در مراسم دعاى كميل بعثه و دعاى عرفه در عرفات از جمله برنامه هاست.

8 برادرى ديد و بازديد سرگروه هاى محترم به منظور ايجاد انس و الفت بين زائران مى توانند در ايام حضور در ايران و حتى در ايام موسم برنامه ديد و بازديد بين زائران گروه را ترتيب دهند و براى حفظ انس و الفت و اخوت دينى بوجود آمده اين برنامه را پس از موسم و مراجعت به ايران نيز دنبال كنند و به صورت دوره اى هر بار جلسه انسى بدون تحميل هزينه سنگين به ميزبان در منزل يكى از زائران برگزار نمايند.

9 ارشاد راهنمايى هاى لازم وظيفه اصلى سرگروه هاى محترم (اعضاى گروه ارشاد) راهنمايى، ارشاد و تذكر زائران نسبت به نحوه حضور در عربستان، رعايت مقررات، تذكرات اجتماعى- اخلاقى، رفتارى و ... مى باشد كه به دليل اهميت و گستردگى اين موارد، در بند مستقلى به آنها پرداخته مى شود (رجوع كنيد به رديف ه.

ص: 71

ص: 72

5- خواندن دعاى توسل و زيارت عاشورا به صورت دسته جمعى و باصداى بلند جلو بقيع و ديگر اماكن زيارتى.

6- روشن كردن شمع و انداختن سفره هاى نذرى.

7- بستن دخيل به شبكه هاى بقيع به وسيله پارچه، نخ، قفل و امثال آن.

8- برداشتن خاك و سنگ و گندم.

9- انداختن عريضه، پول، لباس، پارچه، شمع و ... روى قبور.

10- فيلمبردارى و گرفتن عكس داخل بقيع.

11- ماليدن پارچه هاى كفنى و غيره به شبكه هاى اطراف جهت تبرك.

12- سد معبر جلو بقيع و ايجاد مزاحمت براى ديگران.

13- سيگار كشيدن در بقيع و ديگر اماكن عمومى.

ه- ج) مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله) و اطراف آن

1- بوسيدن ضريح و درهاى حرم مطهر.

2- گذاشتن مهر و چوب و كاغذ.

3- عبور از جلو نمازگزاران، به خصوص هنگام نماز جماعت.

4- گرفتن قرآن و كفش در يك دست.

5- عبور از روى قرآن و قفسه هاى قرآنى.

ص: 73

6- بردن قرآن از مسجد جهت تلاوت به محل سكونت.

7- بهم زدن صفوف نماز جماعت و اصرار بر عبور از ميان جمعيت.

8- خواندن نماز نافله و قرائت قرآن هنگام خطبه هاى نماز جمعه.

9- صحبت كردن هنگام اذان و ايراد خطبه هاى نماز جمعه.

10- ترك مسجد در آستانه اقامه نماز جماعت.

11- خواندن زيارت و فرستادن صلوات با صداى بلند.

12- يكديگر را با صداى بلند صدا كردن.

13- خواندن نماز فرادى همزمان با نماز جماعت.

14- پشت به ضريح پيامبر (صلى الله عليه وآله) نشستن.

15- دست بسته نماز خواندن وگفتن «آمين» در نماز.

16- بلند گفتن ذكر ركوع و سجود.

17- زودتر از امام جماعت به ركوع و سجود رفتن.

18- شركت نكردن در نماز ميت و ترك مسجد در آن لحظه.

19- روشن گذاشتن تلفن همراه و خاموش نكردن آن به هنگام نماز.

ص: 74

ه- د) مسجدالحرام

1- نازك بودن لباس احرام بانوان و نمايان بودن بدن در حين طواف.

2- بردن نام ائمه (عليهم السلام) با صداى بلند در طواف.

3- به منظور رسيدن مقابل حجرالأسود، برخلاف مسير طواف كنندگان رفتن.

4- نماز خواندن در مسير طواف كنندگان و ايجاد مزاحمت براى ديگران.

5- بوسيدن مقام ابراهيم.

6- كندن نخ از پرده كعبه.

7- عبور خانم ها از ميان صفوف نمازگزاران، به ويژه در آستانه اقامه جماعت به جهت فشرده بودن صفوف.

7- آزار رساندن به ديگران به منظور استلام حجرالأسود.

8- پشت به كعبه نشستن.

9- ساير موارد يادشده در مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله)

ه- ه-) موارد فرهنگى و اجتماعى

1- حضور با لباس نامناسب در اماكن عمومى.

2- بدحجابى و پوشيدن جورابهاى نازك.

3- تجمع در جلو ساختمانهاى محل اسكان در اوقات نماز.

ص: 75

4- ريختن آشغال و زباله در معابر عمومى.

5- وضو گرفتن از منبع هاى آب آشاميدنى، به خصوص داخل مسجدالحرام و مسجدالنبى (صلى الله عليه وآله).

6- نوشتن نام و نام خانوادگى مشابه با نام خدا و معصومان (عليهم السلام) روى دمپايى و كفش.

7- ايجاد مزاحمت در اوقات استراحت ديگران.

8- عدم حضور به موقع براى سوار شدن به اتوبوس، خوردن غذا و در نتيجه معطل ساختن ديگران.

9- رعايت نكردن بهداشت و ايجاد ناراحتى براى خود و ديگران.

ه- و) موارد مربوط به بازار و خريد

1- چانه زدن هاى حقارت آميز.

2- حمل بارهاى حجيم و سنگين توسط افراد.

3- مراجعت به محل اسكان در اوقات نماز از حرمين شريفين.

4- تجمع جلو مغازه ها هنگام نماز.

5- بازگرداندن كالاى خريدارى شده به دليل عدم دقت در هنگام خريد.

لازم به تذكراست گرچه برخى از موارد ياد شده، خود به خود اشكالى ندارد، ليكن به دليل برانگيختن حساسيت پيروان ساير مذاهب و پيامدهاى نامطلوب آن و براى رعايت مصلحت مهم تر بايد از آنها احترازنمود.

باز بودن در بقيع، و رفت و آمد همه مسلمانان براى زيارت قبور اولياى دين و كم شدن غربت ائمه هدى از مصالح مهمترى است كه به خاطر آن پرهيز از برخى مسائل دشوار نخواهد بود.

ص: 76

ص: 77

5- اخلاق معاشرت و پرهيز از خودخواهى، تك روى، عدم رعايت بهداشت جمعى، تجاوز به حقوق اجتماعى همسفران، فقدان حس همكارى و تعاون، بى نظمى و ... مرتباً در برنامه تذكرات اخلاقى پى گيرى شود.

6- پرهيز از رفتارها و گفتارهاى تفرقه افكنانه و توجه به ضرورت اخوت و برادرى و وحدت و همدلى بين تمامى مسلمين و مؤمنين كه به عنوان نعمت الهى شناخته شده، به عنوان يك وظيفه عمومى معرفى وتذكر داده شود و گروه هاى ارشاد مراقب رفتارهاى احساسى در اماكن مقدسه، خصوصاً در بقيع باشند.

7- با توجه به اين كه جمعى از زائران كمتر از محيط هتل ها استفاده كرده اند، لازم است جلسه توجيهى براى نحوه سكونت و بهره گيرى از امكانات هتل ها پيش بينى شود.

8- با توجه به گزارش هاى مكرّر از ضرر و زيان زائران محترم در هنگام معامله و خريد، مناسب است جلسه توجيهى با بهره گيرى از افراد مجرّب كاروان براى عموم زائران تشكيل شود.

9- با توجه به گزارش هاى واصله از رفتارهاى ناپسند برخى زائران در هنگام خريد و معامله با فروشندگان، خصوصاً رفتارهاى برخى از بانوان، برنامه خريدهاى گروهى با حضور اعضاى گروه هاى ارشاد، حتى المقدور پيش بينى و اجرا شود. در ضمن تذكر دائمى و عطف توجه به عواقب شخصيتى و معنوى و اخروى اين گونه رفتارها، در برنامه گروه هاى ارشاد قرار گيرد.

10- رعايت حال افراد مسن، بيمار و بانوان در جاى دهى در اطاق ها و طبقات هتل ها مورد توجه جدى مديران كاروان ها قرار گيرد.

11- تشكيل جلسات ويژه با حضور زائران علاقمند براى بررسى مشكلات فرهنگى و اجرايى و ... كاروان در طول سفر براى كاهش مشكلات، اطلاع رسانى صحيح به زائران و افزايش ضريب رضايت مندى آنان ضرورى است.

12- گروه هاى ارشاد سعى كنند، خود را در معرض ارزيابى و داورى زائران قرار داده و با ارائه فرم هاى نظرخواهى، خود به استقبال داورى آنان بروند.